24 aug Jus uit deze juskom wil je niet over je aardappels

Stel, je bent in een ouderwetse keuken op zoek naar een mooie juskom, en ziet dit prachtige porseleinen exemplaar staan. Dan heb ik één advies: was hem goed af!

Dit is namelijk helemaal geen juskom, maar een zogenaamde bourdalou. Dat is Frans voor ‘draagbare toiletpot voor vrouwen uit de tijd dat openbare toiletten en wc’s-met-doortreksystemen nog niet zo’n ding waren’. Oftewel, de vrouwelijke porta potti uit de 18^een 19^eeeuw.

François Boucher toont op het schilderij rechts hoe de bourdalou gebruikt werd. Zoals je ziet droegen rijke vrouwen destijds hele wijde hoepelrokken – niet de meest handige outfits voor een plaspauze, dus je moest er het beste van maken. Als je onderweg, in het theater of in de kerk nodig moest, ging je ergens gehurkt zitten en schoof je zo’n bourdalou onder je rokken. Even goed mikken, je arme bediende de inhoud laten weggooien, klaar.

Hoe discreet dat plassen gebeurde, dat is een beetje de vraag. Opvallend is namelijk dat veel bourdalous een hoog pronkgehalte hebben. Porseleinfabrieken vervaardigden de meest prachtige en decoratieve exemplaren, waarvan je niet zou verwachten dat ze zenuwachtig weggemoffeld hoefden te worden. Naast porselein en aardewerk bestonden er ook zilveren exemplaren – wat inderdaad betekent, dat je als vrouw je toiletpot gewoon bij de juwelier kon halen. (Massief gouden toiletpotten zijn dan weer echt iets van nu.)

Maar hoe onderscheid je een bourdalou van het tafelservies? De meeste exemplaren hebben een maandverbandvormige opening, en geen al te opvallende schenktuit. Ook zijn de randen meestal niet erg scherp, of zelfs wat naar binnen gekruld, om de edele delen van de vrouw te sparen.

Toch zijn er voldoende exemplaren, waarvan ik de ware aard persoonlijk niet zou hebben geraden. Dit bijzondere canapévormige exemplaar rechts, bijvoorbeeld. De grotere vraag is, wat gebeurde er als men de bourdalou vergat, of vlak voor een theaterbezoek stuk liet vallen? Zou de juskom dan gewoon uit de porseleinkast worden gehaald, in de hoop dat niemand het zag?

Verwonder je ook over:

Curiosity of the Week: Een gouden toilet

Wat zat er onder de rokken van een 18e-eeuwse vrouw?

Curiosity of the week: Twee fabulous zoutvaatjes